BÀI TỰ Chúng tôi phụng sung chức Tổng-tài Toản-tu ở Quốc-sửQuán cần tấu về việc khâm-mạng làm sách Đại-Nam-Nhất-Thống. Chí đã xong, nay xin tấn trình Trộm nghĩ : Đời thạnh-trị xa thơ * * (1) thống-nhất, thiên hạ như một nhà, cả nước như một người ; nơi hoàn dinh cương vực phân chia, trăm dặm không đồng phong, ngàn dặm không đồng-tục. Cho nên cương-giới đăng trong Võ cổng * Â (2), rõ ràng pháp-độ sâm-nghiêm ; thủy-thổ liệt ở chức-phương, ( *), ẩn-ngụ tâm-tư Kinh-vĩ ngữ 4 (3). Bởi theo ý-nghĩa Xuânthu nhất thống (4), và nối sách vở thượng cổ Cửu-Khâu (5). Đề cho được: không phải xuất ngoại mà thấy ngoài tám phương (6) (1) Xa thơ : Sách Trung-dung có câu : thơ đồng-văn, xa đồng-quĩ, (sách đồng một thứ chữ, xe đồng một kiểu bánh), ý nói thiên hạ được thống nhất. (2) Võ-cống : là một thiên sách trong kinh Thơ, biên chép cả núi sông, phương- vật của nước Trung Hoa thuở xưa. (3) Kinh Vĩ : theo địa đồ, đường gạch nam bắc gọi là kinh-tuyến, đường gạch đồng tây gọi là vĩ tuyến. Tả truyện : giữ lễ cho trên dưới có trật tự là kinh vĩ của trời đất (Từ Nguyên). (4) Xuân-thu nhất-thống : Đức Khổng-Tử làm kinh Xuân-Thu đầu quyển sách biên « Xuân-Vương chính nguyệt », là có ý tôn nhà Chu thống nhất thiên hạ trong lúc chư hầu xâm-lăng, để chính cang kỷ lại (x.th.). (5) Cửu-Khâu : tên sách chép địa chí trong 9 châu thời cổ của Trung-Hoa (6) Tâm phương, nguyên chữ bát-hoang, nghĩa là chỗ xa xôi ngoài 8 phương : đông tây nam bắc, và đông nam, tây-nam, đông-bắc, tây bắc. |