Cát và Bản-Thạch, cùng địa phận xã Phước-Bình cũng có ao nước nóng, chỉ có vị nước hơi tanh, mùa đông sâu mà mùa hạ cạn là khác hơn thôi. 1 chỗ ở xã Phú-Lân-Trung huyện Hà-Đông, phía tây-bắc gần xã Ngọc-Nha, trong ruộng có 2 vũng nước vuông độ 1 trượng, dưới có nhiều đá trắng, nước từ trong kẽ chảy ra, lấy tay rờ nóng như nước sôi, sâu bọ ngã vào bị chết chín ngay. PHƯƠNG-HỒ (Ao Vuông). phía nam huyện Hà-Đông, phía nam sông Bến-Ván; Ở giữa động cát cỏ lao nước vuông ước hơn 1 mẫu, nước trong mà vị đạm, bốn mùa không kiệt. Lại ở xã Ngọc-An huyện Lễ-Dương cũng có ao vuông nước cũng thanh-đạm. HOÀNG-NGƯU THAN (Thác Hoàng-Ngưu). Ở về phần sông Ô-Da huyện Diên-Phước, trong sông có nhiều gành rạn (đá ngầm), nước chảy xiết, ghe thuyền khó đi. PHÚ-HƯƠNG THAN (Thác Phú-Hương). Ở trong sông Thu-Bồn huyện Quế-Sơn: phía đông có thác Dương-Ba, lại ở phía đông nữa có thác Mê-Mẫu, nước chảy mạnh gấp, dưới có vực sâu, thuyền bè qua đây rất đáng lo sợ. Lại ở phía đông cách 1 dặm có thác Mê-Tử. ĐẠI THAN (Thác Lớn). huyện Hà-Đông thượng lưu sông Tam-Kỳ :nước cạn lại nhiều gành đá, ghe thuyền khó đi. THÀNH CŨ HOÀN-VƯƠNG Ở xã Thăng-Bình huyện Diên-Phước (dưới đây cũng thuộc huyện này), tục danh làVệ-Thành. Tương truyền xưa vua Hoàn Vương (vua nước Chiêm-Thành) dựng đô ở đấy, cả 3 mặt trước và 2 bên tả hữu bị nước sông xoi lở đã tiết, chỉ còn 1 góc phía tây-bắc mà thôi. Xét «Tân-Đường-thư) nói: Từ Hoàn-Châu đi vào nam 10 ngày, đến nước Hoàn-Vương Lại nói : phía đông thành 200 dặm có núi Chiêm-Bất-Lao ở giữa biển, tức nay là đảo Đại-Chiêm vậy. Lại có thành nước Chiêm ở xã Trà-Kiệu huyện Duy-Xuyên, phía bắc thành và đá xây bốn mặt nay vẫn còn. THÁP XƯA CỦA CHIÊM-THÀNH Ở huyện Diên-Phước tại xã Đông-Ba: đông tây có 2 tháp đều sụp lở, một tháp sụp đổ thành gò ước hơn 1 mẫu, gặp năm đại hạn đến đây cầu đảo được linh ứng. Một tháp ở xã Câu-An vẫn còn, có đền Thai-Dương Phu-Nhân ở đấy. nay Huyện Hà-Đông có 2 tháp : một tháp ở xã Chiên-Đàn đã sụp lở, di-chỉ vẫn còn. Một tháp ở xã Cương-Mỹ, 3 tòa liền nhau, cao 80 thước, trên có lỗ thông thiên, trong có tượng đá, nay đã lở. Thế truyền đây là mộ-địa của vợ vua Chiêm-Thành. Huyện Lễ-Dương có 2 tháp, ở thôn Đồng-Dương. 2 tháp cách nhau 15 trượng có 1 tòa cao 4 trượng, xây gạch, trên hình bát giác, dưới hình vuông, mỗi mặt dài 1 trượng. Cách đó 40 bia đá, voi đá và nhà cửa gạch ngói rất cổ quái. Gần đấy có ao vuông, thế truyền của người Chiêm-Thành đào, 4 mặt ngay thẳng. Lại ở xã Tử-Chánh Phủ-Gia có tượng đá, một tượng mà có 4 tay. GIẾNG CÔ Ở xã Tiên-Đóa phía đông huyện Lễ-Dương, tục danh của miệng Dưỡng-Lịch : đường kính 2 trượng, rộng 5 thước, nước sâu 1 thước, gió mưa cũng không bồi lấp ; một phía chảy ra sông Phước-Toàn ; 4 bên đều nước mặn, chỉ có nước giếng này ngọt, bốn mùa không kiệt, ghe buôn đều nhờ đó mới có nước uống. LĂNG VĨNH-DIỄN Ở phía nam gò núi Hàm-Long xã Chiêm-Sơn huyện Duy Xuyên. Đây là lăng của Hiếu-Văn Hoàng Hậu Nguyễn-Thị, tên lăng này được đặt ra trong năm Gia-Long thứ 5 (1806), lu bồ trong năm thứ 13 (1814). LĂNG VĨNH-DIỆN Ở phía tây Gò Hùng thôn Thượng-Cốc xã Chiêm-Sơn. Đây là lăng của Hiếu-Chiêu Hoàng-Hậu Đoàn-Thị. Tên lăng đặt trọng năm Gia-Long thứ 5, tu bổ trong năm Gia-Long thứ 13, PHẦN MỘ CỦA TÔN-THẤT-KỲ Ở xã Thanh-Quất huyện Diên-Phước. Niền hiệu Gia-Long đặt mộ-phu trông coi. ĐÀN-XÃ-TẮC Ở xã Khúc-Lũy huyện Diên-Phước (sau đây cũng thuộc huyện này), về phía tây tỉnh thành. Đàn hướng về phía bắc, từng thứ nhất mỗi mặt đều vuông 4 trượng 2 thước 3 tấn ; cao - thước 5 tấc, trên xây lan-can cao 5 tấc. Từng thứ 2 vuông 10 trượng 4 thước 5 tấc, cao 1 thước 3tấc đều lót gạch, 4 mặt tiền hậu tả hữu từng thử 2 đều xây tường thấp và có xây bậc ; mặt tiền và tả hữu đều mở một cửa, 2 bên của xây cột trụ cao 6 thước 3 tấc. Xây trong năm Minh-Mạng 14 (1833) và thưởng năm ngày Mậu tháng 2 và tháng 8 cúng tế. ĐÀN TIÊN-NÔNG dùng Ở xã Thanh-Triêm ngoài tỉnh-thành. Đàn đắp 1 từng, trông vào hưởng ram, bốn mặt vuông đều 3 trượng 6 thước; cao 2 thước 7 tấc ; chu vi có tường đất, mặt tiền và tả hữu đều mở 1 cửa, ngoài xây cột trụ bằng gạch. Mỗi năm tháng 5 làm lễ cày tịch-điền cỏ cúng tế. Phía đông-bắc đàn có xây Thần thương (kho thần), ở trước xây đình thu-cốc (đình chứa lúa); phía đông đàn có 2 mẫu ruộng Tịch-điền, chu vi có tường đất, mặt tiền và tả hữu đều có 1 cửa. Xây cất năm Minh-mạng thứ 14 (1833). ĐÀN SƠN-XUYÊN Ở xã La-Qua, phía tây nam tỉnh-thành : Đàn trông về hưởng nam ; từng thứ nhất 4 mặt đều vuông 5 trượng 4 thước, cao 2 thước 5 tấc. Từng thứ 2 bốn mặt đều vuông 10 trượng 4 thước 4 tấc, cao 1 thước 3 tấc. Chu vi trồng tre, trong trồng những cây |