TẤT-TRỪNG-GIA 4 Đà

Tục danh quả màng-tang. « Bản thảo » tên là Tỳ-lăng-gia-tử ước Bà đã 7, quả gia Tỳ-lăng (1). Lý-Trân nói : loại dây bò, mùa xuân nở hoa trắng, mùa hạ kết quả đen, cùng hồ tiêu là một vật mà 2 loại chính như đại-phúc-bì với tân-lang gần giống nhau vậy. Có người bảo : tất-trừng-gia là thử hồ tiêu non. Lại bảo : dây hưởng âm gọi là trừng-gia, dây hướng dương gọi là hồ-tiêu, do một vật mà có 2 tên, Đều chép vào đây đề bị khảo.

PHIÊN-TIÊU * Ả

Tục danh quả ớt, loại này có nhiều giống. « Tuân-sinh bát-tiên » chép: phiên-tiêu nở hoa trắng, quả như đầu ngòi bút cùn, vị cay, sắc đỏ, có vẻ khả quan. Nhĩ Nhã chép : hịch là thứ đại-tiêu vậy. Quách-Phác chú : cây tiêu sinh có bụi (có lùm), mà quả lớn gọi là hịch. Thơ Đường-phong trong kinh Thi có câu : « Tiêu-liêu thư # HP E (cây tiêu ôi) ! ! tức là loại này.

HOÀNG-LỰC-TỦ * * 7

Tục danh hột sân (?) & B, quả giống quả hồ tiêu, vị cay mà hôi, tức trong « Bản-thảo » bảo là Xú-tiêu 4. #x (tiêu hồi). Có 2 loại đỏ và trắng, mầm non của nó có sắc trắng, tương truyền dùng trị chứng phù-thũng, rễ dùng trị chứng đau trong yết-hầu. « Bản - thảo cứu hoang » nói : hái lá non luộc chín, thay nước, dầm rửa sạch, trộn dầu muối ăn.

CAM-GIÁ H

Có 2 loại đỏ và trắng : loại trắng gọi là Địch-giá * *, tục danh mía lau, nên trồng đất gò ; loại đỏ gọi là Côn-lôn-giả, tục danh mía bầu, nên trồng trong vườn. Mía lau làm ra đường cát, mía mưng chỉ ăn dùng tươi. 2 loại mia ấy đều hay tiêu đàm, hòa tỳ-vị. Lại có 1 loại gọi mía Tây, thân cây và lá đều sắc tím, vị ngọt, hay trị chứng ho hen.

(1) Tỳ-lăng : tên huyện thuộc tỉnh Giang-Tô bên Tàu.

LIÊN TỬ 7

Tục danh hột sen. « Bản-thảo » nói: hột sen bỏ vào nước ngọt thì chìm, bỏ vào nước mặn thì nỗi, người nấu muối muốn thử muối thường bỏ hột sen vào thấy nồi, thì biết muối ấy dùng được. Người ta lại mài làm bột đề làm bánh và rim mật làm quả, rất có giai-vị. Vật này hay ích khí và giải nhiệt. Củ sen gọi là Ngẫu . « Bản-thảo cứu hoang » nói: đào củ luộc ăn được. Còn hột sen nấu ăn hoặc ăn sống cũng được, lại có thể thay thế làm lương-thực. Nhà tiên-nhơn trử hột thạch-liên và củ sen khô trải đến ngàn năm dùng ăn rất diệu. Lại mài hột làm bột hoặc giã nhỏ làm như gạo đề nấu ăn đều được cả. Năm Minh-Mạng thứ 17 có chạm hình vào Nhân-đỉnh.

LĂNG-THIỆT *

Tục danh quả-ấu, hoa nở thường xây lưng về phía mặt trời, nên có tánh hàn. « Bản-thảo » gọi là Kỵ *, hay Thủy-lật * *, hay Sa-giác ). Hân, người ở thôn dã hai quả khô làm lương thực, nó có tánh hay an trung và bổ tỳ. « Bản-thảo cứu hoang » nói : hải quả còn tươi bỏ vào ăn sống, vỏ già và vật vụn vặt đem nấu chín ăn, hoặc đem quả phơi khô rồi sấy lửa làm ra gạo để sung lương thực, lại dùng làm phấn rất trắng và mướt mịn, người đều thích dùng. Nhà Phục-thực (nhà tiên) chưng nấu rồi phơi khô đem hòa với mật làm bánh đề ăn trong khi tịch cốc mà được trường sinh. Lại nói : Người ta ăn nhiều vật nầy thì nó làm cho trong tạng lạnh, tồn dương-khí, chân tê bại, bụng trưởng mãn, mắc những chứng ấy phải uống rượu nóng có ngâm gừng, hoặc ngâm vị ngô.du * * rồi nuốt tân-dịch xuống thì bịnh lành ngay. Lại trong mùa hạ và mùa thu hái cành non nấu ăn.

KHIẾM THIỆT K

Tục danh quả-súng, hoa nở thường hướng theo mặt trời, nên có tánh ấm. « Bản-thảo » gọi là kê-đầu I, đã, hay nhạn-huế mây y, hải quả làm bột dùng thay lương thực, mầm non dùng làm rau ăn có tánh bổ thận và ích khí. « Bản-thảo cứu hoang » nói: hái mầm non nơi củ nứt ra luộc ăn, khi quả chín bóc vỏ lấy nhơn nấu chín làm bánh ăn, nhưng ăn nhiều không bổ ích cho phần khi trong tỳ vị, lại khó tiêu hóa, ăn sống lại bị động phong.

BQT-TÊ蒻薺

Tục danh củ năn, « Bản-thảo » gọi là điều-vu Ky *, hay địa-lật Đ *. Củ đen bằng ngón tay lớn, vỏ dày có lông, vị ngọt ăn sống được. « Bản thảo cứu hoang » nói: đào củ nấu chín ăn, hay là chế làm bột đề ăn, có tánh hậu dưỡng trường vị không đói, đàn bà chửa không nên ăn.

THỦY TỪ CÔ KH tổ

Tục danh củ-từ-cô. « Bản-thảo » có những tên : tạ-cô kh hà-phu-tỷ T & *, bạch-địa-lật ủ H *, yến-vĩ-thảo * E *, mọc chỗ nước cạn, tháng 3 mới nứt mầm, thân cây trong trống (rỗng ruột) ngoài có cạnh khía, lá như đuôi chim yến, trước nhọn sau có chĩa, sau tiết sương giáng mới có củ, đến mùa đông, xuân, đào dùng làm quả, bỏ vào nước nấu chín, gọt vỏ để ăn, mầm non của củ cũng nướng ăn. « Bản-thảo cứu-hoang » nói : lấy mầm non gần bên cái củ luộc chín trộn dầu muối ăn.

Từ thanh châu-tử trở xuống dây có 19 loại, ở các tỉnh đều có cả.

ĐÍNH CHÍNH

(Thừa Thiên-Phủ Tập Thượng)