12-21-73 DAI-NAM NHẤT THỐNG CHÍ QUYỀN 13 Tình HÀ - TĨNH TỨ CHÍ Từ đông sang tây rộng 150 dặm; từ nam tới bắc dài 203 dặm, Phía đông từ tỉnh thành đến bè 18 dặm ; tây đến núi Khai-Trướng giáp giỏi huyện Cam-Môn (tục gọi là Cam-Muôn) và huyện CamCát 132 dặm ; bắc đến sông An-Lạc (Tục gọi là Đỏ-Lạch) giáp giới huyện Nghi-Lộc (thuộc tỉnh Nghệ-An)70 dặm ; nam đến cửa ải Hoành-Sơn, giáp giới huyện Bình-Chánh thuộc tỉnh Quảng-Bình I33 dặm ; Phía nam tới kinh đô Huế 498 dặm (Núi Khai-Trưởng quyền Địa dư-đông-dương dịch là Núi Dăng-Màn). (Vị Trí phần đất) Theo Thiên-văn, tỉnh Hà Tĩnh thuộc phần sao Dực, sao Chần. Phân dã ở vào vị thứ sao Thuần-Vĩ. Kiến thiết và thay đổi. Xưa thuộc đất Việt-Thường, đến đời Tần gọi là Tượng-Quận Đ thuộc Hán gọi là quận Cửu-Chân Hồi thuộc Ngô chia quận CửuChân đặt thêm quận Cửu-Đức, thì đất này thuộc về quận Cửu-Đức. Hồi thuộc Tùy gọi là quận Nhật-Nam, gồm có 7 huyện : Cửu-ĐứcAn-Viễn, An-Quang, vân vân. Hồi thuộc nhà Đường, quận Nhật, Nam thuộc Hoan-Châu. Có các huyện : Cửu-Đức, Bồ-Dương Việt-Thường, Hoài-Hoan, tức là đất này. Đến đời nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần, lúc thì cho thuộc về trại, hoặc thuộc lộ, thuộc trấn, đã nói rõ ở quyền Nghệ - An - Chí. Khoảng năm Vĩnh-Lạc nhà Minh, có những quận huyện thuộc về phủ Nghệ-An và châu Nam-Tĩnh (Đời nhà Minh năm Vĩnh-Lạc thứ 15, mới đặt ra phủ Nghệ An, lĩnh các Huyện: Nha-Nghi, Phi-Lộc, Cô-Đỗ, Chi-La. Châu Nam.Tĩnh thì lĩnh các huyện Hà-Hoàng, Bàn-Thạch, Hà-Hoa, và Kỳ-La tức là đất này). Đầu đời nhà Lê, tỉnh này thuộc đạo Hải Tây. Đến năm Quang Thuận thử ro (1469 đời Lê-Thánh-Tôn) mới đặt ra 9 phủ Thừa Tuyên thuộc vào phủ Đức-Quang, và phủ Hà-Hoa tỉnh Nghệ An. Triều Nguyễn hồi đầu niên hiệu Gia-Long, tỉnh này thuộc trấn Nghệ-An. Đến năm Minh-Mạng thứ hai (182r) đồi phủ Đức-Quang làm phủ Đức-Thọ, rồi năm Minh Mạng ±2 (1831), mới phân hạt ra gọi là tỉnh Hà-Tĩnh, đặt ty Tuần-phủ và Ty Án-sát, lệ thuộc vào ty Tông-đốc An-Tĩnh quản hạt. Năm Minh Mạng 18 (1837) |