Bàu-Súng. Lại có đầm Thanh.Giang ở phía nam huyện, tụcdanh đầm Ô Loan. Gần đấy có đầm Cảm Ngọc, đầm PhướcĐồng, đầm Thạch Sơn đều ở trong huyện-hạt. Lại có đầm Ba. Linh, đầm Linh-Phong, đầm Vân-Phong đều ở ngoài biển. THÀNH CŨ AN-NGHIỆP Ở xã An-Nghiệp phủ Tuy-Hòa, phía bắc sông Đà-Diễn. chuvi 140 trượng Tương truyền thành nầy do người Chiêm-Thành xây đắp, tục danh là thành Hồ. Thuở đầu khai-quốc (triều chúa Nguyễn) Lương-Văn-Chánh bạt phá thành nầy, nay nền cũ vẫn còn. THÀNH CŨ CHIÊM-THÀNH Ở trên núi Bảo-Tháp, phía đông phủ Tuy-Hòa, cao 4 trượng. trông thế cao vút. Tương truyền Vương-Hậu Chiêm-Thành mất, chôn dưới tháp ấy. Phía trước có sơn từ Chúa-Thiết. ĐÀN MIÊU VĂN MIẾU, KHẢI - MIẾU 2 miếu này đều ở thôn Hội-Tín. Thuở trước ở xã Ngân-Sơn, năm Thành-Thải thử 11(1899) được dời đến đây. Nguyên là vănmiếu của phủ Tuy-An. Lại có văn-miếu phủ Tuy-Hòa ở thôn Cầm. Sơn, do thân-sĩ trong hạt quyên tiền xây cất vào năm ThànhThái thứ 15 (1903). Văn-miếu huyện Đồng-Xuân, ở thôn Triều-Sơn nguyên trước ở thôn Bình-Thạnh do thân-hào trong hạt ĐồngXuân hiệp với thân-hào phủ Tuy An xây cất vào năm Tự-Đức thứ 26 (1873). Năm Thành-Thái thứ 16 (1904) dời đến đây. MIẾU HỘI-ĐỒNG VÀ MIỂU THÀNH.HOẢNG 2 miếu này đều ở thôn Long-Uyên phủ Tuy-An. ĐÀN XÃ - TẮC Ở thôn Long-Bình huyện Đồng Xuân. Nguyên trước ở thôn Phủ-Mỹ, năm Thành-Thái thứ 11 (1839) dời đến đây. ĐÀN SƠN - XUYÊN Ở thôn Phước-Lý. Nguyên trước ở thôn Long-Uyên, năm Thành-Thái thử 11 dài tới đây. ĐÀN NGHINH XUÂN ĐÀN LỆ-TẾ Đàn Nghinh Xuân và đàn Lệ-Tế(tức đàn tế âm-hồn ) đều ở thôn Long-Bình. ĐỀN BIỂU TRUNG. Ở trên hòn đảo giữa vùng biển thuộc thôn Vĩnh-Cửu trung-hưng hơn 500 người. Nguyên gọi là « Cù.Mông côngthần miếu » dựng năm đầu Gia-Long (1802), năm Tự Đức thứ 4(1851) đổi lại tên này. ĐỀN LƯƠNG QUẬN.CÔNG Ở xã Phụng-Tường phủ Tuy-Hòa. Đền thờ « Tiền-trấn dinh Tham-tướng gia tặng Thượng đẳng-thần Lương-Quậncông Văn Chánh », gặp năm hạn-hán cầu-đảo thường thấy có ứng hiện Triều Nguyễn thường gia phong tặng. ĐỀN THẦN THIÊN.Y Ở dưới núi Đại Lãnh phía nam phủ Tuy Hòa, phía tả đường trạm ; thờ «Thiên-Y-A-Na Diễn-Ngọc-Phi, gia tặng Thượng đẳng thần» thường có những hiện-tượng linh ứng. Lại có đền khác ở phía bắc núi Linh.Từ, huyện Đồng . Xuân và một đền nữa ở phía nam núi Phú-Cốc Triều Nguyễn thường gia phong-tặng, sự tích có nói rõ trong « KhánhHoa-Tỉnh-Chi ». ĐỀN THẦN SƯ-LOAN Ở phía đông núi Thạch Tượng phủ Tuy Hòa : thờ thần Sư - Loan. Tương truyền trước kia ngài làm chức Độitrưởng thuộc đạo binh do Quận-công Lương - Văn - Chánh chỉ huy. Đội trưởng mất tại nơi đây và trở nên hiển linh. Sau có Tướng-quân tên là Ngũ đi đánh giặc ngang qua đây, đóng quân nghỉ, ban đêm mộng thấy 1 ông già chống gậy đến, chỉ thị trận thế, ông Ngũ hỏi danh-hiệu. thì ông tự xưng là « Sư-Loan Tướng quân ». Khi thức giấc dậy, ông Ngũ đề tâm ghi nhớ, và đến khi đối địch, thấy trận thế bài bố y như trong giấc mộng. Sau thắng trận về, ông Ngũ lập đền thờ thường thấy có linh ứng. Triều Nguyễn thường gia phong tặng. ĐỀN THẦN MINH-OAI Ở xã Ngân Sơn phủ Tuy-An, thờ « Minh-Oai Phương Đường Phu-Nhân». Tuơng truyền ngài là con gái vua Lê. Thánh-Tôn, thường tỏ ra có linh ứng Triều Nguyễn thường gia phong-tặng ĐỀN THẦN THIẾT BÀ phía đông phủ - lỵ Tuy-Hoa, thờ Thiết Bà ». Đền có linh ứng và Ở trên núi Bảo Tháp thằn « Thượng Đĩnh-Chúa triều Nguyễn thường gia phong-lặng. |